การัณฑมกุฏ หรือมงกุฎทรงกระบอกที่มีลักษณะสูงและเรียว ถือเป็นสัญลักษณ์สำคัญในศิลปะอินเดียและเอเชียอาคเนย์ โดยเฉพาะในศิลปะเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาและศาสนาฮินดู การัณฑมกุฏถูกใช้ในการประดับพระพุทธรูป พระโพธิสัตว์ และเทพเจ้าองค์ต่าง ๆ
แสดงถึงความเป็นบุคคลศักดิ์สิทธิ์หรือผู้ทรงอำนาจ มงกุฎนี้มีต้นกำเนิดจากศิลปะอินเดียโบราณ ก่อนที่จะแพร่หลายสู่ดินแดนเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ผ่านการติดต่อทางศาสนา การค้า และวัฒนธรรม
ต้นกำเนิดและลักษณะในศิลปะอินเดีย
การัณฑมกุฏปรากฏในศิลปะอินเดียตั้งแต่ช่วงราชวงศ์คุปตะ (พุทธศตวรรษที่ 9–13) โดยเป็นมงกุฎที่สวมใส่โดยพระพุทธรูปและเทพเจ้าในศาสนาฮินดู เช่น พระวิษณุและพระศิวะ ลักษณะของการัณฑมกุฏในศิลปะอินเดียจะมีโครงสร้างทรงกระบอก
มีฐานกว้างและส่วนยอดเรียวขึ้นไป ประดับด้วยลวดลายดอกไม้และอัญมณี ความสูงของมงกุฎนี้สื่อถึงสถานะอันสูงส่งของผู้สวมใส่
ในช่วงหลัง ราชวงศ์ปาละและราชวงศ์เสนะในแคว้นเบงกอล (พุทธศตวรรษที่ 14–18) ได้สืบทอดการใช้การัณฑมกุฏ ซึ่งลักษณะเริ่มมีรายละเอียดซับซ้อนมากขึ้น และมักปรากฏบนพระโพธิสัตว์ เช่น พระอวโลกิเตศวร และพระมัญชุศรี ซึ่งได้รับการบูชาอย่างแพร่หลายในพระพุทธศาสนานิกายมหายาน
การแพร่หลายสู่เอเชียอาคเนย์
ศิลปะอินเดียมีอิทธิพลอย่างมากต่อเอเชียอาคเนย์ผ่านการแผ่ขยายของพระพุทธศาสนาและฮินดูศาสนา การัณฑมกุฏจึงกลายเป็นส่วนหนึ่งของงานประติมากรรมในหลายประเทศในภูมิภาคนี้ เช่น กัมพูชา ไทย เมียนมา และอินโดนีเซีย
- กัมพูชา
ในอาณาจักรเขมรยุคพระนคร (พุทธศตวรรษที่ 14–18) พระโพธิสัตว์และพระพุทธรูปมักปรากฏพร้อมการัณฑมกุฏที่ตกแต่งอย่างวิจิตร อาทิ พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรในปราสาทบายน ซึ่งสะท้อนถึงอิทธิพลจากศิลปะปาละของอินเดีย
- ไทย
ศิลปะไทยในสมัยทวารวดีและสมัยลพบุรีได้รับอิทธิพลจากศิลปะอินเดียอย่างชัดเจน พระพุทธรูปปางประทับยืนสวมการัณฑมกุฏพบได้ในหลายแหล่งโบราณคดี เช่น นครปฐมและลพบุรี ลักษณะของการัณฑมกุฏในศิลปะไทยมีการพัฒนาให้มีความโค้งมนและอ่อนช้อยมากกว่าของอินเดีย
- อินโดนีเซีย
ที่เกาะชวา อาณาจักรศรีวิชัยและมัชปาหิตได้นำการัณฑมกุฏมาใช้ในการสร้างพระพุทธรูปและรูปเคารพเทพเจ้าในศาสนาฮินดู เช่น รูปพระวิษณุที่พบในโบราณสถานประโบโลนัน ลักษณะของการัณฑมกุฏในอินโดนีเซียมักสั้นกว่าแบบอินเดีย แต่ยังคงลักษณะทรงกระบอกและลวดลายละเอียด
ความสำคัญและอิทธิพลต่อศิลปะท้องถิ่น
การัณฑมกุฏไม่เพียงเป็นสัญลักษณ์ของความศักดิ์สิทธิ์และอำนาจ แต่ยังสะท้อนถึงการผสมผสานทางวัฒนธรรมระหว่างอินเดียและเอเชียอาคเนย์ วัตถุประสงค์ดั้งเดิมคือการสื่อถึงสถานะของผู้บรรลุธรรมและเทพเจ้า ต่อมาในบางภูมิภาค
การัณฑมกุฏได้รับการดัดแปลงให้เข้ากับศิลปะท้องถิ่น กลายเป็นเอกลักษณ์ของแต่ละประเทศ เช่น การประดับมุกและลวดลายดอกบัวในไทย หรือการใช้ลวดลายเรขาคณิตในศิลปะเมียนมา
ได้รับการสนับสนุนโดย บัตรทองเบิกเครื่องช่วยฟังได้ไหม